Kronika Czechów Kosmasa

Kronika Czechów. Najstarsza czeska kronika nazywana również Kroniką Kosmasa. Powstawała prawdopodobnie w latach 1119-1125. Kronika została spisana w języku łacińskim. Jej autorem był Kosmas, dziekan praskiej kapituły przy Katedrze świętego Wita w Pradze. Kronika zawiera informacje o dziejach Czechów od czasów legendarnych do roku 1125. Kronika Kosmasa jest bez wątpienia najważniejszym źródłem historycznym do dziejów średniowiecznych Czech.

Jedyne informacje o Kosmasie odnajdujemy w jego Kronice. Kosmas był Czechem. Domniemywa się, że przyszedł na świat w około roku 1045. Jego rodzina, której członkowie przynależeli zapewne do stanu duchownego, była na tyle zamożna by opłacić wieloletnią edukację przyszłego kronikarza. Wykształcenie zdobył w praskiej szkole katedralnej. Studia kontynuował w szkole przy katedrze świętego Lamberta w Liège (łac. Leodium). Po ukończeniu studiów zagranicznych powrócił do kraju i został członkiem kapituły praskiej, a następnie, możliwe że już w roku 1111, dziekanem owej kapituły. Prawdopodobnie w tym czasie pojął za żonę niewiastę imieniem Bożeciecha i miał z nią syna Henryka. Wypada również wspomnieć, iż Kosmas odbył kilka podróży zagranicznych. Uczestniczył między innymi w dwóch synodach w Moguncji, które odbyły się latach 1085 i 1094. Święcenia kapłańskie przyjął Kosmas z rąk arcybiskupa Serafina dnia 11.VI.1099 roku w katedrze w Ostrzyhomiu. Wszystko wskazuje na to, iż Kronika Czechów jest jedynym dziełem jaki wyszło spod pióra Kosmasa. Kronikarz zmarł dnia 25.10.1125 w wieku osiemdziesięciu lat.

Kronika Czechów spisana została w języku łacińskim. Dzieli się ona na trzy księgi. Ostatnia księga nie został jednak ukończona w skutek śmierci autora. Kosmas rozpoczął spisywanie swego dzieła najprawdopodobniej w roku 1119. Kontynuował pracę aż do śmierci w roku 1125. Zanim przystąpił do spisania Kroniki poświęcił wiele czasu na zgromadzeniem materiałów źródłowych. Jego głównym źródłem była Kronika Reginona z Prüm. Korzystał również z Żywotu świętego Wojciecha autorstwa Jana Kanapariusza i zapewne z zaginionego Rocznika praskiego. Na uwagę zasługuje negatywny stosunek kronikarza do Niemców, a zwłaszcza Polaków, czemu daje on niejednokrotnie wyraz na kartach swojego dzieła. Obcując z tekstem Kosmasa należy również mieć na uwadze, iż dzieło to zawiera błędne datowanie wielu opisanych weń wydarzeń historycznych. Do naszych czasów Kronika Kosmamsa zachowała się w piętnastu rękopisach, z których za najstarsze uważane są Rękopis Budziszyński oraz Rękopis Lipski. Pochodzą on prawdopodobnie z końca XII wieku bądź z przełomu wieków XII-XIII. Należy nadmienić, iż dzieło Kosmasa kontynuowali anonimowi autorzy, z których pierwszego nazywamy Kanonikiem Wyszehradzkim, drugiego zaś Mnichem Sazawski.

Pierwsza księga Kroniki Czechów obejmuje dzieje legendarne dotyczące pochodzenia narodu czeskiego. Zawiera legendę o Kroku i jego córce Luboszy oraz księciu Przemyśle, protoplaście czeskiej dynastii Przemyślidów. Autor podaje tu również informację o chrzcie księcia Borzywoja oraz kreśli też żywoty świętego Wacława i świętego Wojciecha. Księga pierwsza kończy się w roku 1035 wraz ze śmiercią księcia Jaromira. Księga druga poświęcona jest osobie i czynom, idealizowanego przez Kosmasa, księcia Brzetysława I, następnie jego synów Spycigniewa II i Wratysława II. Kończy się wraz ze śmiercią tego drugiego w roku 1085. Ostatnia księga opisuje dzieje Czech za panowania książąt Brzetysława II, Borzywoja II, Świętopełka Przemyślidy i Władysława I. Księga trzecia kończy się wraz ze śmiercią księcia Władysława I w 1125 roku.