Kronika Polska Wincentego Kadłubka

Kronika Polska mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Polska kronika spisana po łacinie, prawdopodobnie w latach 1190-1205, przez Wincentego Kadłubka, późniejszego biskupa krakowskiego, na zlecenie księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. Kronika Polska Wincentego Kadłubka dzieli się na cztery księgi. Opisuje dzieje Polski począwszy od czasów legendarnych do roku 1202, w którym zapis kronikarski się urywa, jednakże najpóźniejszym datowanym w Kronice Polskiej Wincentego Kadłubka wydarzeniem jest bitwa pod Zawichostem w 1205 roku. Nie znane są powody dla których autor zaprzestał pracy nad swoim dziełem. Wiadomo jedynie, iż w roku 1206 mistrz Wincenty opuścił Kraków by objąć prepozyturę w Sandomierzu. W roku następnym Wincenty Kadłubek wybrany został biskupem krakowskim. Po powrocie do Krakowa dalszej pracy nad Kroniką Polską już nie podjął.

Wiadomości dotyczące życia drugiego polskiego kronikarza, mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, są nader skromne. Co prawda wiemy na jego temat znacznie więcej niż o osobie Galla Anonima, ale nie potrafimy ustalić dokładnej daty ani miejsca jego urodzenia, a nawet odtworzyć dziejów jego lat młodzieńczych. Wiemy, że mistrz Wincenty wywodził się z kręgów szlachty małopolskiej, chociaż pierwotnie kwestionowano jego szlacheckie pochodzenie, czego przyczyną był przydomek Cadlubonis, sugerujący pochodzenie z niższych warstw społecznych. Przydomek kronikarza nastręcza problemy interpretacyjne, wysnuto na ten temat trzy hipotezy. Według pierwszej ojciec Wincentego nosił imię Kadłuba (oznaczające pień bądź wydrążony pień drzewa), z tego powodu jego syna nazywano Kadłubowicem. Druga ewentualność zakłada, że ojciec kronikarza nosił inne imię lecz nadano mu przydomek Kadłub, który przeszedł na syna w zdrobnionej formie Kadłubka. Ostatnia możliwość wskazuje na to, iż przydomek pochodzi od nazwy miejscowości którą błędnie zrozumiano jako patronimik. Co zaś się tyczy tytułu magister, czyli mistrz, może on oznaczać w odniesieniu do naszego kronikarza, iż pełnił on funkcję scholastyka (nauczyciela) przy szkole katedralnej bądź tytuł naukowy uzyskany na studiach zagranicznych, najprawdopodobniej w Paryżu bądź w Bolonii. Nie da się wykluczyć obu tych możliwości. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, iż po odbyciu studiów za granicą pełnił on funkcję scholastyka przy szkole katedralnej w Krakowie. Nie wykluczone również, że z racji swojego wykształcenia, uczestniczył w pracach kancelarii książęcej jako ekspert w dziedzinie prawa.

Od najmłodszych lat Wincenty Kadłubek związany był z Krakowem. Jak już wspomniano, po odbyciu studiów zagranicznych, pełnił on przez szereg lat funkcję scholastyka przy szkole katedralnej. Stolicę małopolski opuścił mistrz Wincenty w roku 1206 i udał się do Sandomierza by objąć tamtejszą prepozyturę. W 1207 roku, po śmierci biskupa Pełki, wybrany został na biskupa krakowskiego. Konsekrowany został dopiero w drugiej połowie roku następnego. Informację o tych wydarzeniach znajdziemy w Roczniku kapituły krakowskiej gdzie pod datą 1208 figuruje następujący wpis: Wincencius canonice electus a papa Innocencio confirmatus est et per Henricum archiepiscopum in episcopum Cracouiensem consecratus est. Jako biskup krakowski uczestniczył mistrz Wincenty w obradach soboru IV laterańskiego w Rzymie w roku 1215. Po dziesięciu latach urzędowania na stolcu biskupim w Krakowie zrezygnował ze swojej funkcji o czym informuje nas Rocznik kapituły krakowskiej we wpisie z roku 1218: Wincencius episcopus Cracouiensis cedit i przeniósł się do klasztoru Cystersów w Jędrzejowie. Wincenty Kadłubek zmarł w roku 1223, o czym świadczy wpis w Kalendarzu katedry krakowskiej z dnia 8 marca: Vincencius episcopus Cracoviensis, qui capitulo contulit decimas in Schow, obiit et in Morimundo requiescit oraz Rocznik kapituły krakowskiej w następującym wpisie: Wincencius episcopus Cracouiensis obiit et in Morimundo quiescit.

Kronika Polska mistrza Wincentego powstała najprawdopodobniej w Krakowie w latach 1190-1205. Autor spisał swe dzieło po łacinie. Kronika napisana została na polecenie księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. Kronika Polska napisana jest stylem górnolotnym i poważnym. Pisząc swą Kronikę mistrz Wincenty Kadłubek wykazał się niezwykłą znajomością prawa i erudycją, zarówno biblijną jak i klasyczną, w jego dziele znajdziemy mnóstwo popisów retorycznych oraz wstawek poetyckich. Podobnie jak dzieło Galla Anonima również Kronika Polska mistrza Wincentego nie zawiera ani jednej daty rocznej. Do naszych czasów przetrwało około trzydziestu rękopisów Kroniki mistrza Wincentego Kadłubka, większość zachowanych egzemplarzy pochodzi z XV wieku.

Dzieło mistrza Wincentego Kadłubka składa się z czterech ksiąg poprzedzonych prologiem. Pierwsze trzy księgi mają formę dialogu, prowadzonego przez arcybiskupa Jana z biskupem Mateuszem, księga czwarta natomiast formę opowiadania o czynach i dokonaniach gesta książąt piastowskich. Księga pierwsza opisuje tak zwane starożytności polskie, czyli legendy i podania dotyczące pradziejów narodu polskiego. Księga druga dzieje Polski piastowskiej od czasów najdawniejszych po spór Bolesława III Krzywoustego z przyrodnim bratem Zbigniewem. W księdze trzeciej opisane są rządy i dokonania wojenne Bolesława III oraz trzy pierwsze dekady rozbicia dzielnicowego. Księga czwarta opisuje panowanie Mieszka III Starego w Krakowie, następnie okres siedemnastoletnich rządów Kazimierza II Sprawiedliwego, a kończy się na osadzeniu księcia Władysława III Laskonogiego na tronie krakowskim w roku 1202. Najpóźniejszej datowanym wydarzeniem, o którym mowa na kartach Kroniki Polskiej, jest bitwa pod Zawichostem w 1205.

Cała Księga I poświęcona jest tak zwanym starożytnościom polskim. Mistrz Wincenty opracował legendarne, wręcz bajeczne, dzieje narodu łączące Polskę i jej władców z dziejami świata starożytnego. Opowieści te poprzedzają cykl podań gnieźnieńskich stworzonych przez Galla Anonima. Wśród legend przytoczonych przez Kadłubka znajdziemy między innymi opowieść o Kraku (Grakchus) i założeniu Krakowa, legendę o księżniczce Wandzie oraz opowieść o uśmierceniu smoka wawelskiego.

Księga II poświęcona jest dziejom Polski piastowskiej od czasów najdawniejszych do zatargu między Bolesławem III Krzywoustym ze swoim bratem Zbigniewem. Warto nadmienić, iż w księdze tej autor rozwodzi się szeroko nad zagadnieniem przyjęcia chrześcijaństwa w Polsce, opisuje szczegółowo zatarg między Bolesławem II Śmiałym, a biskupem krakowskim Stanisławem oraz spór między Krzywoustym i Zbigniewem oraz sąd nad tym ostatnim.

W Księdze III Kroniki Polskiej mistrz Wincenty opowiada o intensywnych działaniach wojennych prowadzonych przez Bolesława III Krzywoustego oraz losach kraju po śmierci władcy i wejściu w życie jego testamentu. Szczegółowo opisane są trzy pierwsze dekady rozbicia dzielnicowego, losy wojny domowej z seniorem Władysławem II Wygnańcem oraz panowanie Bolesława IV Kędzierzawego.

Ostatnia IV Księga dzieła Wincentego Kadłubka zrywa z dotychczasową formą dialogu i kontynuowana jest w formie opowiadania. Traktuje o dziejach Polski dzielnicowej począwszy od upadku rządów Mieszka III Starego w Krakowie, opisuje szczegółowo rządy Kazimierza II Sprawiedliwego, następnie walki o władzę w Krakowie pomiędzy Mieszkiem III Starym a Leszkiem Białym i kończy się w roku 1202 z chwilą osadzenia na tronie krakowskim Władysława III Laskonogiego.

Mistrz Wincenty Kadłubek

Mistrz Wincenty Kadłubek