Kronika Galla Anonima

Kronika Galla Anonima. Zwana również Kroniką polską autorstwa Anonima tzw. Galla. Pierwsza polska kronika, spisana po łacinie, prawdopodobnie w latach 1113-1116, przez anonimowego autora cudzoziemskiego pochodzenia. Jej pełny tytuł brzmi Kronika i czyny książąt czyli władców polskich. Kronika składa się z trzech części. Pierwsza opisuje dzieje Polski od czasów legendarnych po narodziny Bolesława III Krzywoustego w roku 1086. Części druga i trzecia (nieukończona) koncentrują się na osobie i panowaniu Bolesława III Krzywoustego. Kronice Anonima brak wyraźnego zakończenia. Zapis kronikarski urywa się na opisie wydarzeń roku 1113.

O autorze Kroniki nie zachowały się do naszych czasów żadne informacje. Nie znamy nawet jego imienia. Gallem ochrzcił go piszący w XVI wieku historyk i humanista Marcin Kromer, który na posiadanej kopii Kroniki (egzemplarz zachował sie do naszych czasów) zapisał następujące słowa: Niniejszą historię napisał Gall, mnich jakiś zapewne, jak można wnosić z przedmów, który żył za czasów Bolesława III. W połowie XVIII wieku pierwszy wydawca Kroniki, którym był Gotfryd Lengnich, nazwał jej autora, w wyniku pomyłki, Marcinem Gallem. Nazywano go tak aż do początków XIX wieku. Należy więc pamiętać, iż tytułując obecnie autora Gallem Anonimem bądź Anonimem zwanym Gallem posługujemy się określeniem czysto konwencjonalnym.

Na dwór Bolesława III Krzywoustego przywędrował Gall prawdopodobnie z Węgier, zapewne z benedyktyńskiego opactwa w Somogyvar, będącego filią klasztoru St. Gilles w Prowansji. Należy nadmienić, że opactwa te były miejscami kultu św. Idziego, którego postać Gall otaczał szczególną czcią, czemu dał wyraz w swojej Kronice. W związku z powyższym wysnuto wniosek, iż Gall był francuskim benedyktynem osiadłym w węgierskiej filii klasztoru St. Gilles. Obecnie wielu współczesnych badaczy wysuwa tezę, iż Gall był z pochodzenia Wenecjaninem. Pewne jest jedynie to, że pochodził z kraju kultury romańskiej. Podczas swego pobytu w Polsce miał Gall protektora w osobie kanclerza książęcego Michała z rodu Adwańców. Musiał być więc blisko związany z kancelarią królewską. Po zarzuceniu prac nad Kroniką Gall prawdopodobnie opuścił Polskę. Jego dalsze losy nie są znane.

Kronika powstawała na zamówienie, przypuszczalnie w latach 1113-1116. Napisana została w języku łacińskim. Nie da się jednoznacznie stwierdzić gdzie została spisana. Zleceniodawcą był jeden z protektorów autora, prawdopodobnie kanclerz książęcy Michał z rodu Adwańców. Niewykluczone, choć znacznie mniej prawdopodobne, iż sam książę Bolesław III zlecił jej spisanie. Pisząc Kronikę Gall korzystał z informacji udzielanych mu przez jego możnych protektorów, przede wszystkim zaś kanclerza Michała oraz biskupa Pawła. Informacje czerpał też zapewne od członków kancelarii książęcej oraz najbliższego otoczenia samego księcia. Nie znamy powodów dla których Gall nie ukończył swojej Kroniki, być może przeszkodziła w tym śmierć jego protektorów. Do naszych czasów zachowały się trzy średniowieczne rękopisy Kroniki. Pochodzący z XIV wieku rękopis Zamoyskich, XV wieczny rękopis Sędziwoja zwany również Rękopisem Czartoryskich oraz rękopis Heilsberski, również z XV wieku.

O swoich zamierzeniach Gall informuje czytelnika już w przedmowie do pierwszej księgi swojej Kroniki. Celem jego jest opisanie czynów księcia Bolesława III Krzywoustego, a ze względu na jego osobę również zwięzłych dziejów jego ojczyzny i godnych pamięci dokonań jego przodków. Kronikę Galla można więc śmiało uznać za gesta królów i książąt polskich. Czyny i dokonania władców z dynastii Piastów przedstawione zostały chronologicznie poczynając od czasów legendarnych, na panowaniu Bolesława III kończąc. Dzieło dzieli się na trzy części, z których każda poprzedzona jest osobną przedmową. Ostatnia, trzecia księga, pozostała nieukończona. Gall zakończył swoje dzieło opisem zdobycia przez Krzywoustego grodu Nakło w 1113 roku.

Księga I poprzedzona jest wstępem w formie listu, w którym autor dedykuje swoje dzieło arcybiskupowi Marcinowi, biskupom: Szymonowi, Pawłowi, Maurowi i Żyrosławowi, oraz kanclerzowi Michałowi. Dalej następuje wierszowana relacja o narodzinach Bolesława III. Następnie właściwa przedmowa, w której autor daje zwięzły opis położenia geograficznego Polski i krajów z nią sąsiadujących oraz precyzuje swoje zamierzenia dotyczące treści swego dzieła. Księga I opisuje najdawniejsze dzieje Polski, poczynając od legendarnych postaci Popiela i Piasta. Następnie zwięźle wspomina przodków Mieszka I - Siemowita, Lesteka i Siemomysła. Dalej panowanie Mieszka I, Bolesława I Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza I Odnowiciela, Bolesława II Szczodrego, Władysława I Hermana. Księga I kończy się w roku 1086 narodzinami Bolesława III Krzywoustego.

W przedmowie do Księgi II dedykuje Gall swoje dzieło biskupowi Pawłowi oraz kanclerzowi Michałowi z rodu Adwańców. Księga II opisuje dzieciństwo i młodość Bolesława III Krzywoustego oraz jego zatargi z przyrodnim bratem Zbigniewem. Zapis kronikarski obejmuje okres od 1086 do 1108 roku.

Ostatnia, III Księga, Kroniki obejmuje okres od 1109 do 1113 roku. W całości poświęcona jest czynom i dokonaniom Bolesława III Krzywoustego. Zapis kronikarski urywa się dość niespodzianie w roku 1113 opisem zdobycia przez wojska Bolesława III Krzywoustego pomorskiego grodu Nakło nad Notecią.

Jak już wcześniej wspomniano nie są znane powody dla których Gall zarzucił pracę nad Kroniką. Wielce prawdopodobne, iż przyczyniła się do tego śmierć jego możnych protektorów w osobach biskupa Pawłowa oraz kanclerza Michała, o czym już wzmiankowano powyżej. Nie wiadomo również czy został za swoją pracę wynagrodzony. Prawdopodobnie opuścił Polskę. Dalsze losy autora Kroniki giną w pomroce dziejów.