Po śmierci Mieszka II wróciła do kraju królowa Rycheza wraz synem Kazimierzem, który w chwili śmierci ojca miał niespełna osiemnaście lat. Według słów Galla Anonima władzę Polsce sprawowała w imieniu syna Rycheza, ale na skutek spisku została przez zdrajców wygnana, a Kazimierz pozostał w kraju jedynie jako władca marionetkowy. Dopiero od powrotu z wygnania, które datujemy na rok 1039, możemy mówić o rządach Kazimierza I, zwanego Odnowicielem, w Polsce. Warto odnotować, iż w wieku dziesięciu lat został Kazimierz odesłany na nauki do klasztoru, zdobył więc zapewne gruntowne wykształcenie.
Kalendarium
1034-1038 - Pierwszy okres panowania Kazimierza I i jego matki Rychezy. Dysponujemy bardzo skąpymi informacjami na temat pierwszych lat rządów Kazimierza I. Wiemy jedynie, iż w roku 1037 wybuchło powstanie możnych skierowane przeciwko władzy książęcej. Jego skutek był taki, że Kazimierz zmuszony został do ucieczki z kraju. Schronił się na Węgrzech, na dworze króla Stefana. Niewykluczone, że Stefan I, będący w sojuszu z księciem Brzetysławem zdecydował się uwięzić Kazimierza I. Faktem jest, iż Kazimierz opuścił Węgry dopiero po śmierci Stefana I, już za panowania jego następcy Piotra Orseolo i udał się do Niemiec.
1038 - Wojska czeskie pod wodzą księcia Brzetysława spustoszyły Polskę, dotarły aż do Gniezna i Poznania. Zniszczona została katedra gnieźnieńska. Najeźdźca zrabował relikwie świętego Wojciecha. Wróg zdobył ogromne łupy i uprowadził wielu jeńców. Polska utraciła Śląsk na rzecz Czech.
1039 - Dzięki zabiegom i niemieckim koligacjom swojej matki Rychezy uzyskał Kazimierz wsparcie nowo obranego króla Niemiec, Henryka III, który objął władzę po swoim ojcu Konradzie II. Pomoc niemieckiego króla miała charakter militarny, dostał Kazimierz do dyspozycji pięciuset rycerzy, którzy stanowili jego eskortę w drodze do kraju. Książę odzyskał kolejno Wielkopolską i Małopolskę. Na swoją siedzibę obrał Kazimierz I według słów Galla Anonima (...) oddany mu przez swoich pewien gród (...). Chodzi tu oczywiście o Kraków, gdzie książę znalazł zwolenników, którzy doskonale zdając sobie sprawę z konsekwencji zaniku władzy centralnej, pragnęli powrotu na tron przedstawiciela dynastii piastowskiej.
1040-1043 - Zawarcie sojuszu z księciem ruskim Jarosławem I Mądrym. Przymierze zostało wzmocnione dwoma małżeństwami. Kazimierz pojął za żonę siostrę Jarosława Dobroniegę Marię. Natomiast siostra Kazimierza I, Gertruda, wyszła za mąż za Izasława, syna Jarosława Mądrego. Nie da się ustalić dokładnej daty zawarcia małżeństw, gdyż chronologia jaką przekazują mówiące o tych wydarzeniach ruskie latopisy różni się w zależności od wersji, padają dwie daty: 1041 i 1043. Bardziej prawdopodobna wydaje się ta pierwsza, ponieważ już 1041 roku Jarosław wspomógł militarnie Kazimierza w walkach z Miecławem na Mazowszu.
1041-1047 - Walki o odzyskanie Mazowsza i Pomorza Wschodniego. Sojusz zawarty z Rusią skutkował najazdem Jarosława Mądrego na rządzone przez Macława Mazowsze, miało to miejsce w 1041 roku, nie ma pewności czy Kazimierz uczestniczył w tej wyprawie. Druga wyprawa Jarosława Mądrego na Mazowsze odbyła się w 1047 roku i skończyła się ona pełnym sukcesem, Miecław nazywany w latopisach Mojsławem, zginął w bitwie. Mazowsze wróciło do Polski. Galla Anonim, w przeciwieństwie do ruskich kronikarzy, całą zasługę za pokonanie Miecława przypisuje Kazimierzowi I. Jako jedyny wspomina też Gall o zwycięstwie Kazimierza nad Pomorzanami, którzy mieli przybyć na pomoc Miecławowi. To zwycięstwo miało umożliwić Odnowicielowi odzyskanie Pomorza Wschodniego, chociaż nie ma co do tego pewności. O tym kto po śmierci Mieszka II doszedł do władzy na Pomorzu Wschodnim dowiadujemy się z niemieckiego źródła, które opisując zjazd w Merseburgu (oraz w Miśni), z roku 1046, wymienia imię księcia pomorskiego Ziemomysła.
1040-1054 - Walki o odzyskanie Śląska. W roku 1040 Kazimierz I po raz pierwszy najechał na kontrolowany przez Brzetysława Śląsk. Wsparł zapewne wojska Henryka III, który obawiając się wzrostu potęgi czeskiego księcia zdecydował się na interwencję. Rok później, na zjeździe w Ratyzbonie, Henryk III potwierdził jednak prawo Brzetysława do Śląska, niewykluczone iż Brzetysław zmuszony był zrzec się pretensji do Małopolski na rzecz Kazimierza. W następnym roku odbył się kolejny zjazd, tym razem w Glosarze, na którym miała być omawiana kwestia przynależności Śląska, Kazimierz jednak na zjeździe sie nie zjawił. Kolejną wyprawę na Śląsk podjął Kazimierz w roku 1046. Skutkiem tej wyprawy był zjazd w Merseburgu i Miśni, gdzie Henryk III godzić miał zwaśnionych książąt: Brzetysława, Kazimierza oraz Świętopełka, niestety nie znamy postanowień zjazdu. Kazimierz I po raz kolejny najechał zbrojnie Śląsk w 1050 roku i tym razem siłą przyłączył go do Polski. Prawdopodobnie tylko dzięki dobrym stosunkom w Niemczech udało się Kazimierzowi uniknąć zbrojnej interwencji Henryka III w obronie interesów Brzetysława. Dopiero w 1054 roku, na zjeździe w Kwedlinburgu, udało się ostatecznie rozstrzygnąć kwestię przynależności Śląska. Pozostał on przy Polsce, jednakże za cenę uiszczanego co roku trybutu w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota.
1046 - Pochodzący z zakonu w Brauweiller, benedyktyński mnich, Aron został konsekrowany na biskupa i objął biskupstwo krakowskie. W jakiś czas później otrzymał Aron, od papieża Benedykta IX, paliusz arcybiskupi, a co za tym idzie możliwość konsekrowania nowych biskupów. Pozostaje kwestią sporną czy do rangi arcybiskupstwa podniesione zostało dotychczasowe biskupstwo krakowskie. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne, a podniesienie Arona do godności arcybiskupa tłumaczy się objęciem przez niego zwierzchnictwa nad kościołem w Polsce.
29.XI.1058 - Data śmierci Kazimierza I Odnowiciela. W chwili śmierci księcia w skład kraju wchodziły: Małopolska, Wielkopolska, Mazowsze, Kujawy oraz Śląsk, sporna pozostaje kwestia przynależności Pomorza Wschodniego. Odnowiciel miał czterech synów: Bolesława, Władysława, Mieszka (zmarł w 1065) i Ottona (prawdopodobnie zmarł będąc dzieckiem) oraz córkę Świętosławę (wydana za księcia czeskiego Wratysława II, w Czechach znana była jako Swatawa).
| Kosmasa Kronika Czechów, opracowanie i tłumaczenie Maria Wojciechowska, Wydawnictwo Templum, Wodzisław Śląski 2012. |
| Kronika Polska, Anonim tzw. Gall, tłumaczenie Roman Grodecki, seria: Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996. |
| Kronika Polska, Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), opracowanie i tłumaczenie Brygida Kürbis, seria: Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996. |
| Jerzy Dowiat, Polska - państwem średniowiecznej Europy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968. |
| Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, T. 1-2, Wydawnictwo Universitas, Kraków 1995. |
| Stanisław Kętrzyński, Polska X-XI wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961. |
| Henryk Łowmiański, Początki Polski, T. 6 (cz. 1-2), Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985. |
| Gerard Labuda, Pierwsze wieki monarchii piastowskiej, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2012. |
| Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002. |
| Jerzy Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989. |
